نیوکاسل و روش های پیش گیری از آن
 
بیماری نیوكاسل برای اولین بار در سال 1926 در جاوه اندونزی و شهر نیوكاسل انگلستان گزارش شد. در انگلستان با برقراری قرنطینه و كشتار دسته‌جمعی طیور مبتلا و نابودی طیور در معرض سرایت و نیز با ضدعفونی لانه‌های آلوده ، بیماری را كنترل كردند.
بیماری نیوكاسل برای اولین بار در سال 1926 در جاوه اندونزی و شهر نیوكاسل انگلستان گزارش شد. در انگلستان با برقراری قرنطینه و كشتار دسته‌جمعی طیور مبتلا و نابودی طیور در معرض سرایت و نیز با ضدعفونی لانه‌های آلوده ، بیماری را كنترل كردند. ولی در جاوه اندونزی مبارزه به صورتی انجام شد كه كانون اصلی بیماری نابود نگردید و می‌توان ادعا نمود كه منشأ و سرچشمه انتشار و آلودگی بیماری در دنیا از این ناحیه می‌باشد. در حال حاضر بیماری نیوكاسل در تمام دنیا تحت كنترل درآمده است. در كشور ما،  همزمان با ورود جوجه یكروزه در سال 1329 شمسی از خارج و توسعه صنعت مرغداری در كشور این بیماری مشاهده گردید. از آن زمان تاكنون بیماری هرچند سال به‌صورت همه‌گیر ظاهر می‌شود. در سال‌های اخیر به دلیل رشد روزافزون صنعت مرغداری اهمیت این بیماری بیشتر موردتوجه قرارگرفته است و همواره به‌عنوان مهم‌ترین عامل تهدیدکننده طیور صنعتی و سنتی مطرح بوده است. گزارش‌های موجود از تلفات وارده در سال‌های گذشته، حكایت از تلفات تا 100% در مرغداری‌های صنعتی و سنتی  را دارد. بر اساس برآورد مسئولان ذیربط خسارت وارده به بخش طیور در هنگام شیوع این بیماری بیش از میلیاردها تومان می‌باشد.
نيوكاسل يك بيماري ویروسی عفوني و همه‌گیر است كه دستگاه‌های تنفس، گوارش و عصبی را موردحمله قرار می‌دهد و مي­تواند در مدت‌زمان كوتاهي خسارت زيادي به پرورش‌دهندگان وارد سازد. ويروس نيوكاسل نسبت به گرما، نور خورشید و ضدعفونی‌کننده‌ها حساس است، ولی در بستر آلوده 2 ماه و در لاشه طیور تلف‌شده یک سال زنده می‌ماند. این ویروس در مدت 30 دقیقه در دمای 60 درجه سانتی‌گراد غیرفعال می‌شود. ويروس در PH اسیدی توانایی مقاومت ندارد و در موادی مانند فرمالین و فنل ها غیرفعال می‌شود .لازم به ذکر است که عامل این بیماری برای مدت‌زمان نسبتاً طولانی  در مدفوع زنده می‌ماند . 
عامل بیماری:
نوع اول پارامیکسوویروس پرندگان ( AMPV – 1 ) ازجمله عوامل بروز این بیماری می‌باشد. این ویروس از جنس            Avulavirus   است که در تحت خانواده Paramixovirinae و خانواده Paramixoviridae قرار می‌گیرد . مخزن اصلی این بیماری گونه‌های وحشی آبزی می‌باشد.  این ویروس  در 5 پاتوتیپ تقسیم‌بندی می شود:  
-  فرم Doyle’s یاviscerotropic velognic N.D (V.V.N.D.) : تمایل شدیدی به دستگاه گوارش و اعضای محوطه بطنی دارد. هر سه علامت گوارشی، تنفسی و عصبی در این فرم از بیماری قابل‌مشاهده است. در فرم گوارشی کاهش شدید مصرف آب‌ودان ، تب (43 درجه سانتی‌گراد) و اسهال سبز دیده می‌شود. در فرم تنفسی وجود رال تنفسی، عطسه، سرفه، خروج ترشحات از بینی و دهان، تنفس با دهان باز و تنگی نفس دیده می‌شود. در فرم عصبی فلجی را به‌شدت های مختلف و در اندام‌های مختلف مشاهده می‌کنیم. چرخش گردن که بین دو پا و یا در پشت سر قرار می‌گیرد (بسته به محل درگیری مغز).
 در مواردی که جوجه مقاوم است علائم را به شکل نوک زدن به زمین می‌بینیم. در این فرم تلفات در هر دو گله جوان و بالغ تا 90% دیده می‌شود.
- فرم Beach یا Neurotropic velogenic N.D(N.V.N.D) : در این فرم علائم عصبی و تنفسی دیده می‌شود، لذا به آن پنوموآنسفالیت نیز گفته می‌شود. میزان تلفات در این فرم از نیوکاسل در جوجه‌های حساس تا 90% و در بالغین %50-10 % می‌باشد.
- فرم Beaudette  :در این فرم ویروس از سویه مزوژونیک است. حدتش خیلی کمتر است. علائم عمدتاً تنفسی و گاهی عصبی می‌باشد. تلفات عموماً ندارد و در حداکثر شدتش تا 10% در جوجه‌ها تلفات می‌دهد. عمدتاً باعث کاهش تولید تخم‌مرغ در گله تخم‌گذار و کاهش تولید در گله گوشتی می‌گردد.
- فرم Hitchner :در اثر سویه لنتوژنیک ایجاد می‌شود. در این فرم علائمی عموماً نداریم مگر علائم تنفسی که معمولاً بدون تلفات است.
- فرم Asymptomatic Enteric N.D : این فرم سبب عفونت خفیف روده‌ای می‌شود. فقط در آزمون هماگلوتیناسیون متوجه تیتر آن می‌شویم . عموماً در گله واکسن نخورده بیماری دیده نمی‌شود ولی تیتر H.A آن مثبت است.

Asymptomatic enteric NDV -   : ویروس غیر بیماری‌زا است که به‌صورت اولیه درون روده‌ها تکثیر می‌شود. 

باید توجه داشته باشید که گروه‌های یادشده را نمی‌توان به‌راحتی از یکدیگر تفکیک نمود. این در حالی است که گزارش‌هایی مبنی بر مشاهده علائم یادشده در گروه‌های مختلف، منتشرشده است. به اعتقاد بسیاری از محققین، بیماری نیوکاسل بدخیم، فصلی بوده و سبب بروز اپیدمی‌هایی در سراسر آفریقا، آسیا، آمریکای مرکزی و استرالیا می‌شود. شدت و سختی بیماری به عوامل مختلفی چون سویه ویروس، گونه پرنده و فاکتورهایی چون وضعیت سلامت عمومی پرنده  بستگی دارد.

بیماری‌زایی:
بسیاری از گونه‌های پرندگان وحشی و اهلی ميزبان بيماري هستند. مرغ‌ها آسیب‌پذیرترین و مستعدترین پرندگان در برابر این بیماری هستند و اردک و بوقلمون کمترین آسیب‌پذیری را در برابر این بیماری دارند. ويروس نيوكاسل در انسان ايجاد بيماري خفيف نموده به‌طوری‌که باعث تورم ملتحمه چشم می‌شود.
انتقال بیماری:
انتقال بيماري به‌طور طبيعي از راه ترشحات، فضولات، امعاء و احشاء پرندگان آلوده و نيز تماس آن‌ها با طيور سالم صورت می‌گیرد. به‌طور طبيعي دستگاه‌های گوارش و تنفس پرندگان مركز اصلي انتقال و حامل بيماري هستند. حمل‌ونقل مرغ­هاي زنده باعث انتقال بيماري از محلي به محل ديگر می‌شود. مرغ­هاي مبتلابه بيماري كه در دوره کمون بیماری هستند عامل مهم انتقال بيماري به شمار مي­روند. مرغ­هايي كه حالت ضعف و ناتواني پس از درمان را مي­گذرانند در بعضي از موارد مي­توانند براي مدت طولاني ويروس بيماري را با خود حمل و پخش كنند. تخم­مرغ­هاي حاصل از مرغ­هاي مادر آلوده به بيماري باعث انتقال بيماري به داخل ماشين جوجه‌کشی و محيط اطراف می‌شوند. همچنين ويروس بيماري از طريق هوا و آب آشاميدني آلوده انتقال مي­يابد. انتقال مکانیکی توسط وسایل نقلیه، مواد غذایی آلوده به ویروس و افراد آلوده به محیط پرورش طیور نیز از دیگر راه‌های انتقال بیماری است.
نشانه‌های بیماری :
بیماری نیوكاسل در جوجه‌ها و بوقلمون‌ها در اشكال خفیف، شدید و حاد بروز می‌کند و با علائمی عصبی، تنفسی و گوارشی همراه می‌باشد. 

    سرفه و خرخر صدای شبیه به سوت
    ناله كردن، تنفس نامنظم و مشكل با دهان باز
    كم شدن تحرك و از دست دادن اشتها
    افزایش تشنگی در مراحل اولیه و فلج نسبی یا كامل
    لرزش عضلات، تغییر جهت و چرخش و برگشت سر به پشت یا به زیر شكم
    دور خود چرخیدن، معلق زدن
    اسهال آبكی سبزرنگ و بدبو
    تخم‌مرغ‌های پرندگان آلوده، پوسته‌های زبر و یا نازک دارند و آلبومین آن‌ها می‌تواند حالت آبکی داشته باشد . تولید تخم‌مرغ کم شده و در برخی مواقع نیز تولید قطع می‌شود. تخم‌مرغ‌هایی كه در این مرحله از بیماری تولید می‌شوند، ناقل ویروس بیماری نیوكاسل بوده و ارزش جوجه‌کشی ندارند.
    تورم در بافت‌های اطراف چشم و گردن پرندگان درگیر

ضایعات کالبدگشایی:
  پرندگان زیادی را  به منظور بررسی ضایعات خاص در یک جمعیت  بایستی مورد توجه قرار داد. تشخیص این بیماری پس از جداسازی ویروس و شناسایی کامل آن قطعی می‌گردد. ضایعاتی که در این بیماری ممکن است یافت شود عبارت‌اند از:
علائم مشخصه نیوکاسل در دستگاه گوارش شامل خونریزی در غشاهای سروزی (روده‌ها، سنگدان، پیش معده)، خونریزی روی چربی‌های قلب و سنگدان، خونریزی در زیر غشاء سنگدان و غدد لنفاوی ناحیه سکوم می‌باشد. دستگاه گوارش معمولاً خالی است زیرا جوجه آب‌ودان نمی‌خورد. درباز کردن روده یک سری نقاط خون‌ریزی به شکل پلاک‌های کوچک یا بزرگ دیده می‌شود. در دستگاه تنفس، پرخونی و التهاب نای و وجود ترشحات یا حتی نقاط خونریزی در آن جلب‌توجه می‌کند. در فرم‌های خیلی حاد زرده داخل محوطه بطنی (در مرغان تخم‌گذار) افتاده و پاره می‌شود ولی عمدتاً پریتونیت نداریم. کیسه‌های هوایی هم ممکن است ملتهب شده و ظاهری کدر و پرخون پیدا کنند. ادم، خونریزی و حتی از بین رفتن و فساد تخمدان‌ها نیز مشاهده می‌شود.
در فرم‌های خیلی حاد در لاشه علامتی نداریم.
تشخیص و نمونه‌گیری:
این بیماری با توجه به علائم کالبدگشایی، بالینی، تاریخچه بیماری و مطالعات سرولوژیک و مولکولی قابل‌تشخیص است. همچنین روش‌های HI و روش مولکولی RT-PCR مهم‌ترین روش‌های تشخیص بیماری می‌باشد.
نمونه‌های لازم برای تشخیص این بیماری از کلوآک، نای یا مدفوع پرندگان زنده گرفته می‌شود. همچنین می‌توان نمونه‌گیری از مدفوع و یا ارگان‌های مشترک پرندگان مرده را انجام داد .

جهت برآورد میزان بیماری‌زایی ویروس از روش‌های آزمایش نشان‌گذاری در فیبروبلاست جنین کشت داده‌شده، برآورد میانگین زمان مرگ در جنین جوجه(MDT)، شاخص بیماری‌زایی داخل مغزی ( ICPI ) در جوجه‌های یک‌روزه و شاخص بیماری‌زایی درون عروقی (IVPI ) در جوجه‌های شش هفته استفاده می‌شود. 
تشخیص تفریقی:
فرم حاد بیماری را تا حدی می‌توان از روی نشانه‌های كلینیكی و کالبدگشایی تشخیص داد. ولی فرم مزمن بیماری به علت شباهت زیاد علائم آن با سایر بیماری‌های تنفسی اشتباه می‌شود. وقتی‌که نشانه‌های تنفسی مربوط به بخش پایینی دستگاه تنفس باشد (نفس‌نفس زدن شدید) باید به بیماری نیوكاسل مظنون شد. سرعت انتشار بیماری نیوكاسل بهترین راهنما برای تشخیص آن است.
این بیماری ممکن است با برخی از بیماری‌ها اشتباه گرفته شود. این بیماری‌ها عبارت‌اند از : 
▪ Fowl Cholera 
▪ Avian Influenza 
▪ Laryngotracheitis 
▪ Fowl Pox Diphteritic Form 
▪ Mycoplasmosis 
▪ Infectious Bronchitis 
- همچنین ممکن است به‌اشتباه برخی از اختلالات مدیریتی مانند فقر آب، غذا یا هوا تشخیص داده شود. 


میزان مرگ‌ومیر: 
میزان مرگ‌ومیر در این بیماری به عوامل زیر بستگی دارد:

    میزان کشندگی ویروس موردنظر 
    چگونگی پاسخ دادن به ایمنی واکسن 
    وضعیت محیطی 
    وضعیت گله
     

راه‌های پیشگیری و كنترل بیماری نیوكاسل:
مهم‌ترین راه پیشگیری و مبارزه با این بیماری خطرناك، دورنگه داشتن طیور از ویروس عامل بیماری است. در چنین شرایطی اجرای قرنطینه (جدا نگه‌داشتن طیور حساس) همراه با رعایت كامل اصول بهداشتی، می‌تواند در كنترل بیماری بسیار مفید باشد. طیور حساس طیوری هستند كه به بیماری نیوكاسل مبتلا نشده‌اند و یا از تخم مادر مبتلابه این بیماری به وجود نیامده باشند. از سوی دیگر برای جلوگیری از ابتلا و گسترش بیماری نیوكاسل فقط رعایت اصول بهداشتی كافی نیست. باید با انجام واكسیناسیون به‌موقع، طیور را از مبتلا شدن به این بیماری نجات داد. باید توجه كرد كه درمان بیماری، در درجه آخر اهمیت قرار دارد.

پیشگیری از طریق مدیریت و بهداشت:
الف – جوجه‌کشی:
رعایت موارد زیر در جوجه‌کشی به‌طور كامل ضروری است.
1- تأسیسات جوجه‌کشی باید از آشیانه‌ها، سالن‌های پرورش و تأسیسات كشتارگاه دور و مجزا باشد.
2- آشیانه‌های پرورش جوجه باید از سایر آشیانه‌ها جدا باشد.
3- جدا كردن كارگران قسمت جوجه‌کشی از سایر بخش‌ها.
4- پرورش مرغ‌های جوان باید در محلی كاملاً جدا، دور از آشیانه مرغ‌های مسن و در محیطی كاملاً بهداشتی انجام گیرد.
5- از ورود هر نوع وسیله نقلیه به مزرعه پیش از ضدعفونی كامل آن جلوگیری شود.
 6- مرغ‌هایی كه تلف‌شده‌اند، باید به‌دقت كامل و بدون آلودگی محیط اطراف سوزانده و نابود شوند.
7- سالن‌های پرورش مرغ باید پیش از ریختن جوجه، شست‌وشو و ضدعفونی شوند.
8- باید از مواد ضدعفونی‌کننده و آهك در جلوی آشیانه‌ها و حتی‌الامکان در گذرگاه‌های مزرعه استفاده شود.
ب- آشیانه‌های پرورش طیور:
رعایت موارد زیر در آشیانه‌های پرورش طیور به‌طور كامل لازم است:
1-  از ورود هر نوع پرنده‌ای به آشیانه جلوگیری شود.
2- هنگام ورود كارگران به آشیانه، باید لباس آن‌ها عوض و ضدعفونی شده باشد.
3- جوجه‌های یک‌روزه باید از مراكز مطمئن و تأییدشده از سوی كارشناسان خریداری شوند.
4- مرغ‌هایی كه تلف‌شده‌اند، باید به‌دقت كامل و بدون آلودگی محیط اطراف سوزانده و نابود شوند.
5- سالن‌های پرورش مرغ باید پیش از ریختن جوجه، شستشو و ضدعفونی شوند.
6- باید از مواد ضدعفونی‌کننده و آهك در جلوی آشیانه‌ها و حتی‌الامکان در گذرگاه‌های مزرعه استفاده شود.
ج – كشتارگاه ، كارخانه تولید فرآورده‌های طیور و بسته‌بندی:
ضدعفونی، شستشو و تمیز كردن وسایل، لوازم و محیط كشتارگاه طیور و كارخانه در زمان‌های مختلف به‌خصوص در زمان شیوع بیماری لازم است.
مبارزه و پیشگیری به‌وسیله واكسیناسیون:
یكی از مؤثرترین راه‌های پیشگیری و مبارزه با شیوع بیماری نیوكاسل، استفاده از واكسن مخصوص است. برای ایمن نمودن طیور در مقابل این بیماری از راه واكسیناسیون، دستور یا برنامه یكسانی وجود ندارد، بلكه در مناطق مختلف با روش‌های خاصی صورت می‌گیرد. برنامه واكسیناسیون جوجه‌ها باید با توجه به نوع آب‌وهوای منطقه، نوع واكسن و دستور دامپزشك انجام شود. واکسن نیوکاسل دارای سویه‌های B1، لاسوتا، روغنی و کوماروف می‌باشد که در ایران بیشتر از دوسویه B1 و لاسوتا به چهار طریق قطره چشمی، آشامیدنی، اسپری و تزریقی استفاده می‌گردد. 

1- سعی شود طیور هم‌سن همزمان واكسینه شوند.
2- فاصله بین دو واكسیناسیون حداقل یك هفته باشد.
3- واكسن تازه باشد و در نگهداری و حمل‌ونقل آن رعایت دستورات كارخانه سازنده به عمل آید. (در دمای یخچال نگهداری شود و هنگام حمل‌ونقل در ظروف سربسته محتوی یخ باشد.)
4- ظروف محتوی واكسن نباید در معرض مستقیم نور آفتاب قرار گیرند.
5- ظروفی كه در آن‌ها واكسن می‌ریزند نباید 3 تا 4 روز قبل از آن به مواد ضدعفونی‌کننده آغشته شده باشند.
6- برای رقیق نمودن واكسن و یا مصرف آن به فرم خوراكی نباید از آب‌های كلردار یا محتوی سایر مواد ضدعفونی‌کننده استفاده گردد.
7- گله‌ای كه مورد واكسیناسیون قرار می‌گیرد كاملاً سالم باشد و از واكسینه نمودن طیور غیرسالم و بیمار خودداری گردد.
8- بهتر است بلافاصله بعد از واکسیناسیون به مدت 48-24 ساعت آنتی‌بیوتیک به جیره گله اضافه شود و دمای سالن رابین 2 تا 3 درجه سانتی‌گراد بالا برد.
9- واكسن آماده‌شده را حداكثر در ظروف به مدت 2-1 ساعت باید مصرف نمود..

    واكسن زنده تخفیف حدت یافته نيوكاسل سویه
    B1
    :

واکسن لیوفیلیزه  INMUGAL V.P. HITCHNER B-1( تولید شرکت OVEJERO اسپانیا ) حاوی ویروس‌های زنده تخفیف حدت یافته نیوکاسل (سویه HITCHNER B-1) می‌باشد و  قابلیت ایجاد ایمنی فعال و مؤثر علیه بیماری نیوکاسل در جوجه‌ها و پرندگان بالغ را دارد. هر دوز واکسن حداقل شامل 50EID 106 ویروس می‌باشد. این واکسن در ویال 1000 دوزی ارائه می‌گردد.
مقدار و روش مصرف:
یک دوز به ازای هر پرنده به‌صورت آشامیدنی، قطره چشمی یا اسپری.
این واکسن را می‌توان برای واکسیناسیون اولیه یا ثانویه استفاده کرد.
واکسیناسیون اولیه در سن 10- 1 روزگی و تکرار آن سه هفته بعد انجام می‌شود. در گله‌های مادر و تخم‌گذار واکسیناسیون هر 4- 3 ماه یک‌بار تکرار می‌گردد. اسپری واکسن، در واکسیناسیون اولیه ترجیح داده می‌شود.
درروش آشامیدنی مقدار موردنیاز آب برای هر پرنده بر اساس سن گله محاسبه می‌شود:
14- 10 روزگی: 15- 10 میلی‌لیتر
8- 3 هفتگی: 30- 20 میلی‌لیتر
سنین بالاتر: 40 میلی‌لیتر

    درروش بینی- چشمی، پس از حل کردن واکسن در مقدار کافی از مایع استریل، یک قطره از واکسن در بینی یا چشم چکانده می‌شود. سر پرنده باید به صورتی نگه‌داشته شود که امکان جذب واکسن در مخاط افزایش یابد.
    درروش اسپری تنفسی، پس از حل نمودن 1000 دوز واکسن در 5/1- 1 لیتر آب مقطر استریل، با دستگاه اسپری و از فاصله 60 سانتیمتری واکسیناسیون را انجام دهید. بهتر است جهت واکسیناسیون اولیه از قطرات درشت (>50 µm) و برای نوبت بعدی واکسیناسیون از قطرات کوچک‌تر(<50 µm) استفاده شود.

 

    واكسن زنده تخفیف حدت یافته نيوكاسل سویه لاسوتا:

واکسن لیوفیلیزه INMUGAL V.P. LA SOTA، (تولید شرکت OVEJERO اسپانیا ) حاوی ویروس‌های زنده تخفیف حدت یافته نیوکاسل (سویه لاسوتا) می‌باشد و  قابلیت ایجاد ایمنی فعال و مؤثر علیه بیماری نیوکاسل در جوجه‌ها و پرندگان بالغ را دارد. هر دوز واکسن حداقل شامل 50EID 106 ویروس می‌باشد. این واکسن در ویال 1000 دوزی ارائه می‌گردد.
 
مقدار و روش مصرف:
یک دوز به ازای هر پرنده به‌صورت آشامیدنی، قطره چشمی یا اسپری.
واکسیناسیون اولیه با این واکسن در کلیه گله‌ها به‌جز گله‌های تخم‌گذار، بعد از 21روزگی انجام می‌شود. در گله‌های مادر و تخم‌گذار واکسیناسیون هر 4- 3 ماه یک‌بار تکرار می‌گردد.
درروش آشامیدنی مقدار موردنیاز آب برای هر پرنده بر اساس سن گله محاسبه می‌شود:
14- 10 روزگی: 15- 10 میلی‌لیتر
8- 3 هفتگی: 30- 20 میلی‌لیتر
سنین بالاتر: 40 میلی‌لیتر

    درروش بینی- چشمی، پس از حل کردن واکسن در مقدار کافی از مایع استریل، یک قطره از واکسن در بینی یا چشم چکانده می‌شود. سر پرنده باید به صورتی نگه‌داشته شود که امکان جذب واکسن در مخاط افزایش یابد.
    درروش اسپری تنفسی، پس از حل نمودن 1000 دوز واکسن در 5/1- 1 لیتر آب مقطر استریل، با دستگاه اسپری و از فاصله 60 سانتیمتری واکسیناسیون را انجام دهید.